"Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem oraz powinni postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa."

Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec), nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane), naturalne i niepodzielne. Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej jest uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie. Prawa człowieka są powszechne, niezbywalne, nienaruszalne i przyrodzone.

Międzynarodowa encyklopedia prawa publicznego podaje, że prawami człowieka są te wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie akceptowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni móc domagać się od społeczeństwa, w którym żyją. (http://pl.wikipedia.org/)

POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA

Prawo i jego kontekst szkolny

Prawa człowieka – to specyficzne prawa które regulują relację pomiędzy władzą a pojedynczym człowiekiem. Wynikają one bezpośrednio z godności – przyrodzonej i niezbywalnej wartości, która jest źródłem wolności i praw człowieka.
Kontekst przepis w Konstytucji RP/ Konwencji o Prawach Dziecka

1. Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa
2. Każdy człowiek jest uprawniony do korzystania ze wszystkich praw i wolności wyłożonych w niniejszej Deklaracji, bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice. Nie wolno ponadto czynić żadnej różnicy w zależności od sytuacji politycznej, prawnej lub międzynarodowej kraju lub obszaru, do którego dana osoba przynależy, bez względu na to, czy jest on niepodległy, powierniczy, autonomiczny lub poddany innym ograniczeniom suwerenności
3. Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby
4. Nikt nie może pozostawać w stanie niewolnictwa lub służebności; niewolnictwo i handel niewolnikami we wszystkich formach będą zakazane
5. Nikt nie może być poddany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu albo upokarzającemu traktowaniu lub karaniu
6. Każdy człowiek ma prawo do tego, by wszędzie uznawano jego osobowość prawną
7. Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do jednakowej ochrony prawnej. Wszyscy są uprawnieni do jednakowej ochrony przed jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem niniejszej Deklaracji i przed jakimkolwiek podżeganiem do takiej dyskryminacji
8. Każdy człowiek ma prawo do skutecznego odwołania się do kompetentnych sądów krajowych przeciw czynom stanowiącym pogwałcenie podstawowych praw przyznawanych mu przez konstytucję lub przez prawo
9. Nikt nie może być poddany arbitralnemu zatrzymaniu i aresztowaniu lub wygnaniu z kraju. Nikt nie może być poddany arbitralnemu ingerowaniu w jego życie prywatne, rodzinne, domowe lub korespondencję ani też atakom na jego honor i dobre imię. Każdy człowiek ma prawo do ochrony prawnej przeciwko takim ingerencjom i atakom
10. Każdy człowiek ma prawo swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa. Każdy człowiek ma prawo do opuszczania jakiegokolwiek kraju, łącznie ze swym własnym, i do powrotu do swojego kraju Każdy człowiek w razie prześladowania ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innych krajach. Nie można powoływać się na to prawo w przypadku ścigania wszczętego rzeczywiście z powodu popełnienia przestępstwa niepolitycznego lub czynu sprzecznego z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych
11. Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa.
12. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swojego obywatelstwa ani też nikomu nie może być odmówione prawo do zmiany obywatelstwa
13. Mężczyźni i kobiety, bez względu na różnice rasy, narodowości lub religii, mają prawo po osiągnięciu pełnoletności do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Przysługują im równe prawa w odniesieniu do zawierania małżeństwa, podczas jego trwania i po jego rozwiązaniu.
14. Małżeństwo powinno być zawarte tylko przy dobrowolnej zgodzie przyszłych małżonków.
15. Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i jest uprawniona do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa
16. Każdy człowiek zarówno sam, jak i wespół z innymi, ma prawo do posiadania własności. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swojej własności
17. Każdy człowiek ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub wiary oraz wolność głoszenia swej religii lub wiary, bądź indywidualnie, bądź wespół z innymi ludźmi, publicznie lub prywatnie poprzez nauczanie, praktykowanie, uprawianie kultu i praktyk religijnych
18. Każdy człowiek ma prawo do wolności poglądów i swobodnego ich wyrażania; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnych poglądów, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i idei wszelkimi środkami, bez względu na granice
19. Każdy człowiek ma prawo do wolności pokojowego zgromadzania się i zrzeszania. Nikogo nie można zmuszać, aby należał do jakiegoś zrzeszenia
20. Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub przez swobodnie wybranych przedstawicieli.
21. Każdy człowiek ma prawo równego dostępu do służby publicznej w swym kraju.
22. Wola ludu będzie podstawą władzy rządu; wola ta będzie wyrażona w okresowo przeprowadzonych i rzetelnych wyborach, które powinny być powszechne i równe oraz przeprowadzone w tajnym głosowaniu lub innej zapewniającej wolne głosowanie procedurze
23. Każdy człowiek jako członek społeczeństwa ma prawo do zabezpieczenia społecznego i jest upoważniony, dzięki wysiłkowi narodowemu i współpracy międzynarodowej oraz stosowanie do organizacji i zasobów danego państwa, do korzystania z praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, nieodzownych dla jego godności i swobodnego rozwoju swojej osobowości
24. Każdy człowiek ma prawo do pracy, do swobodnego wyboru zatrudnienia, do sprawiedliwych i zadowalających warunków pracy i do ochrony przed bezrobociem.
25. Każdy człowiek, bez żadnej dyskryminacji, ma prawo do równej płacy za równą pracę.
26. Każdy pracujący ma prawo do odpowiedniego zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jemu i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej i uzupełnianego w razie potrzeby innymi środkami pomocy społecznej.
27. Każdy człowiek ma prawo do tworzenia związków zawodowych i do przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swych interesów
28. Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy.
29. Każdy człowiek ma prawo do poziomu życia zapewniającego zdrowie i dobrobyt jemu i jej, o rodzinie, włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i niezbędne świadczenia socjalne oraz prawo do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości lub utraty środków do życia w sposób od niego niezależny.
30. 30. Macierzyństwo i dzieciństwo upoważniają do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci zarówno małżeńskie, jak i pozamałżeńskie będą korzystać z jednakowej pomocy społecznej
31. Każdy człowiek ma prawo do oświaty. Oświata będzie bezpłatna, przynajmniej na poziomie podstawowym. Oświata w zakresie podstawowym będzie obowiązkowa. Oświatę w zakresie technicznym i zawodowym należy uczynić powszechnie dostępną, a oświata na poziomie wyższym powinna być równie dostępna dla wszystkich zależnie od zalet osobistych. Celem oświaty będzie pełny rozwój osobowości ludzkiej i ugruntowanie poszanowania dla praw człowieka i podstawowych wolności. Będzie ona krzewić zrozumienie, tolerancję i przyjaźń między wszystkimi narodami, grupami rasowymi lub religijnymi; popierać działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych zmierzającą do utrzymania pokoju.
32. Rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze rodzaju nauczania, które ma być dane ich dzieciom Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw.
33. Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych

Prawa człowieka dzielimy na prawa indywidualne oraz kolektywne.
Prawa indywidualne są przyrodzone, nienaruszalne, niezbywalne i uniwersalne. Wśród nich istnieją prawa i wolności, które w żadnych okolicznościach nie mogą być legalnie zawieszone. Są to:

• prawo do życia;
• prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania;
• prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej;
• zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania;
• zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie;
• zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia;
• zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych.

prawa osobiste (zobacz też Art. 38 - 56 Konstytucji RP)
prawa do:

• dobrego życia
• rzetelnego sądu (patrz „gwarancje formalne”)
• decydowania o swoim życiu
• prawo jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innego człowieka
• szczęścia

prawa i wolności polityczne tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa ( zobacz też Art. 57 - 63 Konstytucji RP)

• prawo do obywatelstwa
• możliwość uczestniczenia w życiu publicznym
• czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach
• bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach
• wolność zrzeszania się
• prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji
• prawo do składania wniosków, petycji, skarg
• dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych
• równy dostęp do służby publicznej.

wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne tzw. prawa pozytywne - uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne
prawo do:

• ochrony zdrowia
• nauki
• odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej
• pomocy socjalnej (ogólnie)
• rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie)

prawa ekonomiczne:

• prawo do pracy
• prawo do własności
• prawo dziedziczenia

prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia
prawa kulturalne:

• prawo do wolności twórczości artystycznej
• prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników
• prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

Gwarancje:

1. materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych)
2. formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)

• prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd
• prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego
• prawo do skargi konstytucyjnej

(http://pl.wikipedia.org/)

http://www.unic.un.org.pl/prawa_czlowieka/
http://prawaczlowieka.wordpress.com/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawa_człowieka
http://www.hfhrpol.waw.pl/